Heteluchtballonnen en paarden: zijn er regels?

“Paard dood na landing luchtballon”, “Paarden op hol door luchtballon” – deze krantenkoppen zijn in de nazomer helaas geen bijzonderheid. Speur jij op mooie dagen ook de horizon af naar deze gekleurde, gasblazende gevaartes? Ze kunnen je fijne buitenrit behoorlijk verpesten. Maar ook ontzettend veel ellende veroorzaken wanneer ze landen in je paardenweide. Mag dat zomaar? Zijn er regels voor piloten van heteluchtballonnen?

De prachtige zomerse zondagavond van begin september vróeg er om: nauwelijks wind, stralend weer, garantie op een spectaculaire zonsondergang, gefilmd en gefotografeerd vanuit de mand van een heteluchtballon.

Een mooie weekendvlucht met de heteluchtballon

Het hele septemberweekend waren al verschillende luchtballonnen bij ons langsgedreven. Eén kwam zelfs laag over onze stallen en huis gevlogen, om aan de andere kant van de weg op een veld te landen. Prima, tot daaraantoe, de paarden waren onrustig, maar de rust herstelde zich redelijk snel toen de ballon niet meer dicht in de buurt was. Op zondag 5 september ging het echter mis. Een dappere ballonvaarster van bedrijf Greetzz besloot dat onze paardenweide dé perfecte plek was om haar heteluchtballon aan de grond te zetten.

De paarden waren overstuur vanaf het moment dat de luchtballon van achter de bomenrij aan de achterzijde van ons perceel kwam opdoemen. Rond galopperend, snuivend, noodstoppend net vóór de omheining: de stress straalde ervan af. Het moment dat de mand van de luchtballon de bovenste takken van een grote eik krakend opzij duwde, deed er voor de paarden nog een schepje bovenop. “Weg hier!” moet hun enige, en logische, respons geweest zijn.

De ballonvaarster negeerde mijn gebaren om verder te vliegen. 100 Meter verderop, aan de andere kant van de weg, ligt een enorm, meerdere hectares groot gemaaid grasland waar ze haar ballon prima kan laten landen. Dit was kennelijk niet wat zij (of haar klanten in de mand) in gedachten had. Zij liet het gevaarte gewoon neerkomen. Middenin een omheinde paardenweide.

De Greetzz luchtballon scheert over de bomen bij onze paardenhuisvesting

Na de landing: de vrijwillige opruimservice

Het ballonvaartbedrijf stuurt vrijwilligers mee die met bus en aanhanger de gasten en de ballon op gaan pikken na de landing. Die moeten met de zware combinatie het land waar alles is neer gestuiterd op, om op te ruimen. Daar diende zich meteen het volgende probleem aan: Greetzz moest en zou de wei in om naar hun neergestorte eigendom te gaan. Geen oog voor onze pogingen de gezondheid van onze nog rond galopperende paarden te inventariseren – wat onmogelijk was aangezien ze snuivend vanaf een veilige afstand de chaos in hun wei probeerden te overzien – en geen geduld om te wachten tot we de track konden afsluiten.

Onze tegenwerping “dat kan niet” werd niet geaccepteerd. Ze moesten en zouden door de smalle houten poort met hun brede bus plus aanhanger. En reden zichzelf vervolgens klem tussen de poortpalen. Aanhanger werd afgekoppeld, bus losgeduwd, past best, “waarom zou het niet passen” snauwde de chauffeur me nog toe. Ik stond ondertussen trillend van woede en compleet overstuur langs de kant, niet in staat om me nog te verweren tegen al dit grenzeloze gedrag. De andere vrijwilligster – die duidelijk ergens een goedkoop cursusje conflictbeheersing had gevolgd - stond gedurende dit alles voortdurend te betogen dat we toch “allemaal een goed gevoel moeten overhouden aan deze avond”.

Om het feest compleet te maken – voor de gasten uiteraard, want die hadden ten slotte per stuk meer dan €200 euro neergeteld voor deze onvergetelijke avond – drinkt het gezelschap gezellig een glaasje bubbels langs de weg vóór ons huis. Om de onrust onder de paarden nog even verder te laten voortduren.

'Sorry' bestaat niet

Op geen enkel moment kwam er ook maar één woord excuses. Zowel bij de ballonpilote als de vrijwilligers die de ophaaldienst moesten verzorgen als bij het luchtballonvaartbedrijf Greetzz zelf is geen enkele keer het woord ‘sorry’ over de lippen gekomen.

Ook in de dagen ná dit incident is er geen enkel contact geweest vanuit het ballonvaartbedrijf. Geen excuses, geen vraag of de paarden allemaal in orde zijn. Je zou denken dat je als professioneel bedrijf wel probeert om de landeigenaren in je potentiële landingszones enigszins te vriend te houden…

Niet in de krant, wel grote vraagtekens

Deze landing heeft de krant gelukkig niet gehaald. Er is geen paard doodgegaan. Er zijn geen mensen gewond geraakt. Bij ons niet – maar als ik later Google naar incidenten met paarden en luchtballonnen, blijkt het toch ook vaak wél ernstig mis te gaan. Met de dood tot gevolg.

Maar het kookt wel, vanbinnen. Want kán dit zo maar? Komt zo’n ballonvaartbedrijf er gewoon mee weg, op het land van iemand anders hun luchtvaartuig neer te laten komen, gratis en voor niks, en je af te schepen met een flesje nepchampagne van 5 euro? Bestaan hier geen regels voor? Ik besloot om een en ander eens op te zoeken – want wat afgelopen zondag bij ons gebeurde, is helaas niet het enige incident met luchtballonnen en paarden.

De landing van een luchtballon

Een luchtballon is onbestuurbaar. DAS Rechtsbijstand schrijft hierover op hun website: “De ballonvaarder is hierdoor niet verplicht op een vliegveld te landen. Hij mag landen in een buitengebied, met uitzondering van terreinen van Defensie, paleizen en de openbare weg.”

De ballonvaarder is in zijn of haar heteluchtballon afhankelijk van de windrichting en de windsnelheid. De wind is zogezegd het ‘stuur’ van de ballon. Voorafgaand aan de ballonvaart is het noodzakelijk dat de ballonvaarder het weerbericht goed bestudeert en de juiste startplaats kiest. Hij moet ook goed inschatten waar hij de ballon veilig kan laten landen.

Op de website van de Rijksoverheid is te lezen dat voor het opstijgen en landen van ‘een luchtvaartuig zonder motor’, bijvoorbeeld een heteluchtballon, een verklaring van geen bezwaar nodig is. Deze moet worden aangevraagd bij de gemeente. Het kan zijn dat een gemeente een bepaalde plek heeft aangewezen waar landen of opstijgen mogelijk is en dat er een melding moet worden gedaan.

Hoe is het mijn gemeente geregeld met heteluchtballonnen?

Ik ben nu natuurlijk heel benieuwd of er in mijn gemeente zo’n plek is aangewezen. En of er een melding van een verwachte landing is gedaan. Een telefoontje naar onze gemeente levert niet direct wat op, de medewerkster die mij hierover wellicht meer kan vertellen, is niet aanwezig maar er wordt een terugbelverzoek aangemaakt.

Na het weekend word ik netjes teruggebeld door de beleidsmedewerker van de gemeente. Officieel moet een ballonvaartbedrijf toestemming hebben voor opstijgen en landen binnen de gemeentegrenzen. Of de zogenaamde 'verklaring van geen bezwaar' wordt afgegeven, hangt af van een toetsing aan de regels voor openbare orde en veiligheid.

In onze gemeente blijkt er één bedrijf te zijn dat voor heel 2021 een ontheffing heeft gekregen om met luchtballonnen op te stijgen in deze gemeente. Er is geen enkele ontheffing verleend voor de landing van een heteluchtballon binnen de gemeentegrenzen.

De luchtballon moet ook nog ergens landen?

Op mijn vraag hoe het dan met de landing zit, antwoordt de medewerkster “dat doet de ballon in een andere gemeente”. Tja, dat zou kunnen, maar er zijn ongetwijfeld ook heteluchtballonnen die juist lánden in onze gemeente – zelf had ik er binnen drie dagen al twee voorbeelden van gezien. “Dat zou kunnen” geeft de gemeentemedewerkster aan, “maar dat wordt niet bij ons gemeld”. "Wanneer er een melding van een landing wordt gedaan, zou deze getoetst worden aan het luchtvaartbesluit" legt ze geduldig aan me uit.

Op dat vlak kom ik, hoewel ik keurig te woord wordt gestaan, dus ook niet veel verder. Behalve dat het idee begint post te vatten dat er wel degelijk regels zijn, maar dat deze door de luchtballonvaartbedrijven gewoon niet worden nageleefd. En daar geen enkele sanctie op lijkt te rusten.

Landing weigeren?

Ik vraag mij ook af, of je als eigenaar van de beoogde landingsplek niet het recht hebt om zo’n landing te weigeren. Had ik dat vooraf kunnen doen, dan was alle ellende niet nodig geweest: was de ballon gewoon honderd meter verderop zonder problemen geland en had iedereen een fijne avond gehad. Paarden, landeigenaars én luchtballongasten.

Luchtballonnen landen naar keuze

“Een luchtballon mag wettelijk overal landen”. Dat is een veelgehoord argument als je erover durft te klagen dat er ongevraagd een luchtballon vol dagjesmensen op je weiland is neergeploft.

LTO Nederland, de organisatie die de belangen van boeren behartigd, pleit ervoor dat met de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) afspraken worden gemaakt over een financiële tegemoetkoming voor boeren en tuinders na een ballonlanding.

Alfred Jansen, LTO-portefeuillehouder Veiligheid en Pacht zegt in een krantenartikel in het AD (17 september 2018) dat het ongevraagd landen van een luchtballon op jouw grond te vergelijken is met huisvredebreuk. “Geen enkele boer zit erop te wachten, want een landing brengt vrijwel altijd schade met zich mee. Zeker nu ballonvaarders vaker met grotere manden en dus ook grotere groepen in de lucht hangen.”

En dan gaat het hier alleen nog om schade aan gewassen en grasland. Er wordt niet gesproken aan gezondheidsproblemen bij paarden, veroorzaakt door bijvoorbeeld het door de omheining breken op de vlucht voor een heteluchtballon. Of het oplopen van een blessure, door het op hol slaan.

Je moet blij zijn met een 'gratis' flesje drank

Een woordvoerster van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) komt in ditzelfde artikel met een opvallende uitspraak. “9 van de 10 boeren vindt het helemaal niet erg als er een luchtballon op hun land neerkomt.” De landeigenaren zijn volgens haar dolblij met het flesje drank dat hun wordt aangeboden door het ballonvaartbedrijf.

Per jaar worden er duizenden luchtballonvluchten in Nederland uitgevoerd. 10% van de landeigenaren waarop zo'n heteluchtballon neerkomt, is dus niet blij met de onaangekondigde, ongewenste actie op hun land. Dit zijn dan toch honderden mensen die jaarlijks benadeeld worden. En afgescheept met een schijntje, terwijl het ballonvaartbedrijf gratis gebruik maakt van ruimte die niet hun eigendom is.

Een voorbeeld hiervan vind ik in het agrarisch nieuwsblad Nieuwe Oogst van 10 september 2021. Melkveehouder Toon Hartman uit Asten vertelt in een ingezonden brief een vergelijkbaar verhaal als wat ons overkwam. Met hetzelfde ballonvaartbedrijf, Greetzz, in de hoofdrol. Een enorme heteluchtballon met een gezelschap van maar liefst 24 mensen landde ongevraagd op zijn grasland en liet flinke schade achter. Hartman kon fluiten naar een redelijke vergoeding en werd eveneens afgescheept met een fles drank als dank.

Nou, als verontruste eigenaar van de wei waarin op een mooie zondagavond ineens een lading niet uitgenodigde gasten naast een loodzwaar gevaarte stond kan ik je vertellen: die fles mogen ze houden.

Gedragscode ballonvaart

Okee. Wettelijk lijkt het erop dat je als paardeneigenaar met een weide nou eenmaal niks te zeggen hebt als een ballonpiloot zijn of haar oog op jouw mooie graslandje heeft laten vallen. Maar hebben ballonvaarders dan zelf niks met elkaar afgesproken? Je zou denken dat je tijdens je opleiding tot ballonbestuurder wel leert dat bepaalde dingen ‘not done’ zijn?

Er blijkt een ‘gedragscode ballonvaart’ te bestaan. Het betreft een afspraak uit 2010 tussen de Vereniging van Professionele Ballonvaarders Nederland (PBN) en de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) Afdeling Ballonvaren. De secretaris Ballonvaren stuurt mij de meest recente versie van de gedragscode desgevraagd per e-mail toe.

In de 'Operationele richtlijnen ballonvaart', zoals het document heet, staat over het landen van de heteluchtballon: “De ballonvaarder zoekt voor de landing een perceel uit dat op het eerste gezicht vanuit de lucht de minste beperkingen geeft. De belangrijkste overweging is daarbij de veiligheid van personen, goederen en levende have. Hij probeert zo dicht mogelijk bij een verharde of openbare weg te landen.”

'Zo min mogelijk beperkingen'?

Zo. Nou kan ik hierin al direct een aantal factoren noemen die in het geval van de zondagavond landing in onze paardenweide fout zijn gegaan. 1: vanuit de lucht gezien is ons grasland zeker níet het perceel met de minste beperkingen. Het is om te beginnen volledig omheind (voor een deel zelfs ‘dubbel’ omdat we bezig zijn met een track om het gehele weiland, die nu op één zijde na klaar is).

Daarnaast staan er bomen omheen, dat lijkt me ook een behoorlijke ‘beperking’. Bovendien is het een relatief klein stuk: anderhalve hectare lijkt voor ons misschien heel wat, maar vergeleken bij de grote velden van 3, 5 of zelfs meer hectaren om ons heen, is ons stukje feitelijk ‘peanuts’. Dat stuk over ‘zo min mogelijk beperkingen’, veeg ik hiermee compleet van tafel.

Veiligheid

Dan het stuk ‘veiligheid’. Ik meen heel goed te kunnen beargumenteren dat de ballonvaarster ook hier op meerdere vlakken in de fout is gegaan. Al is het ten eerste maar door te willen landen op zo’n relatief klein perceel, omheind met schrikdraad en met veel bomen eromheen. Daarnaast lijkt het me ook niet bepaald veilig voor je gasten om je luchtvaartuig neer te planten in een wei vol compleet overspannen galopperende paarden. Los daarvan nog de veiligheid van de betreffende paarden.

Met het 'verantwoord airmanship' waarover de gedragscode spreekt, heeft de landing van deze ballonvaarder erg weinig te maken. En ook 'de bereidheid om verantwoording af te leggen over de vluchtuitvoering' is ver te zoeken.

Paarden en vluchten: natuurlijke reactie

Dat paarden niet dol zijn op onverwacht opdoemende dingen, weet iedereen. Het paard is een vluchtdier: het scant zijn leefomgeving voortdurend op gevaar. Een overvliegende luchtballon is voor een paard is daarmee al behoorlijk verontrustend. Maar wat als zo’n gevaarte ook nog eens landt in je eigen woonomgeving?

De piloot van de heteluchtballon die op de bewuste zondagavond in onze paardenwei neerplofte, beweerde dat ze de paarden “te laat had gezien”. Daar voegde ze aan toe dat ze, toen ze de paarden wél gespot had, zo snel mogelijk alle lucht uit de ballon heeft laten lopen om het ding aan de grond te zetten. Met het resultaat dat ze middenin de paardenwei is geland.

Ten eerste vind ik het zeer onwaarschijnlijk dat ze de paarden niet gezien had. Ze kwam notabene aangevlogen van de kant waar rijbak en stapmolen overduidelijk zichtbaar zijn vanuit de lucht. Ten tweede maakte de pilote hier een enorme denkfout.

Denken dat ‘het gevaar’ in het geval van een heteluchtballon enkel schuilt in het onverwachte geluid van het inlaten van een nieuwe stoot gas in de ballon, klopt niet. Het hele ding op zich verstoort de mogelijkheid van je paard om gewoon te blijven doen wat hij aan het doen is. De ballon is enorm, bedrukt met felle kleuren en eronder hangt een mand met lachende en roepende mensen erin. En daarbíj komt nog de herrie van het op onregelmatige frequentie aanzetten van de gasbranders.

Staat zo’n heteluchtballon ineens in de paardenweide, dan zijn de paarden zeker nog niet direct gekalmeerd. De hele drukte eromheen, het geschreeuw, het gelach, het gefilm, het gesjouw met zware spullen, een vreemde wagen die je weide in komt gereden… redenen genoeg voor je paard om nog lang gespannen te blijven.

FNRS in gesprek met ballonvaartbranche

De Federatie van ruitersportcentra FNRS heeft in 2018 gepoogd afspraken te maken met de ballonvaarders. Een kaart met daarop gemarkeerd alle FNRS bedrijven is verstrekt aan de bestuurders van heteluchtballonnen met de vraag om bij die plekken uit de buurt te blijven.

Helaas is dit nooit uitgemond in een bindend contract. De ballonvaarders blijven stug volhouden dat ze 'nou eenmaal met de wind meewaaien'. Panikerende paarden zijn kennelijk onvoldoende reden om uit de buurt van een weiland te blijven.

Niks aan te doen?

Gelukkig is er bij ons geen paard overleden aan de gevolgen van deze gebeurtenis. Dat dit wél kan, vond ik terug in De Gelderlander van 3 maart 2021. Een paardeneigenaar die in 2017 zijn paard na een landing van een luchtballon in de wei moest laten inslapen, kreeg uiteindelijk (na bijna 5 jaar!) wel gelijk van de rechter. Het ballonvaartbedrijf werd aansprakelijk geacht voor de dood van het paard en betaalde 15.000 euro schadevergoeding.

Ook wij hebben de vraag bij onze rechtsbijstandsverzekering neergelegd. Hoe gaan we hier mee om? Hoe kunnen we een goed geformuleerde klacht indienen en bij wie? En is het mogelijk om te voorkomen dat er in de toekomst nog een keer een heteluchtballon onaangekondigd in onze paardenweide neerkomt?

De uitspraak ‘schade haast onmogelijk aan te tonen’ hangt als een donkere wolk boven dit verhaal. Ik kan me ook niet voorstellen wat een hoop (negatieve) energie een rechtszaak van meerdere jaren kost, zoals de paardeneigenaar in het krantenbericht heeft moeten doorstaan.

Wat ik wél kan, is er een stuk over schrijven. Wie weet komt het er nog eens van dat ballonvaarders zich verdiepen in de dieren en mensen die zich bevinden in het prachtige landschap dat onder hen door meandert. En zich in het vervolg aan hun eigen gedragscode gaan houden.

Noot: de foto's die ik in dit artikel heb gebruikt zijn niet van de ballonnen van het betreffende luchtballonbedrijf, op één na: daarbij staat in het bijschrift vermeld dat het om de  Greetzz luchtballon gaat.

Deel je ervaring met heteluchtballonnen

Heb jij ook een incident meegemaakt met een heteluchtballon, waarbij je paard erg schrok, op de vlucht sloeg of zelfs gewond raakte? Deel je ervaring in een reactie onder dit artikel.

Geraadpleegde websites

• Ondernemersplein (samenwerking van Kamer van Koophandel, Antwoord voor Bedrijven en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland RVO) en anderen) over het gebruik van het luchtruim
• Gedragscode Ballonvaart (2010)
• Artikel Algemeen Dagblad (17 september 2018)
• Dierenwelzijnsweb over de gedragscode ballonvaart
• Artikel de Gelderlander (3 maart 2021)
• Opiniestuk Nieuwe Oogst (10 september 2021).